Een korte historiek van het oude en het huidige kerkhof van Borsbeek.

Vooraf een streepje geschiedenis…
Jozef II van Oostenrijk, de keizer-koster, die hier de lakens uitdeelde tijdens de laatste jaren van de Oostenrijkse bezetting, voerde in 1782 het verbod in om in kerken nog doden te begraven.
Tot dan werden de overledenen – als ze tenminste geld genoeg hadden nagelaten – in de kerk begraven.
Deze burgers werden in de volksmond ‘rijke stinkerds’ genoemd, daar er soms geurhinder was nadat ze onder de kerkvloer waren begraven.

De andere – niet vermogende – bewoners kregen hun graf buiten de kerk op het kerkhof.
Tijdens het bewind van Jozef II – en later tijdens van dat Napoleon – kwam daar verandering in.
Aan grote dorpen of steden – wat Borsbeek toen niet was – werd de verplichting opge-legd de begraafplaats buiten de stads- of dorpscentra aan te leggen.
Wat later – onder het Hollands bestuur van Willem I – werd in 1829 een wet van kracht, die ook de dorpen met meer dan 1 000 inwoners verplichtte hun begraafplaats buiten het dorpscentrum in te richten.
Met zijn toen circa 500 inwoners ontliep Borsbeek ook deze verplichting. Borsbeek bleef dus rond de kerk zijn doden begraven.
Het kerkhof was in Borsbeek tot midden van de 19e eeuw gewoon een open plek rond de kerk, met alle gevolgen van dien.
Tijdens een vergadering van de gemeenteraad van 18 juni 1831 werd het probleem besproken dat sommige inwoners gebruik maakten van het kerkhof om… hun wasgoed te bleken.
Dat is, zei de raad, “strydig aen de weerdigheyd van die plaets” en dus werd “geresolveert te bepaelen dat het uytdrukkelyk verboden is van op het kerkhof te bleeken of daer iets op te leggen of te zetten onder wat voorwendsel het ook zoude mogen wezen”.
Om dergelijke praktijken definitief te verhinderen, werd in 1852 het kerkhof afgesloten met een muurtje en een ijzeren hek. De mooie, smeedijzeren poort verdween in 1938 en werd later als… ‘vuilroosterfilter’ gebruikt in de Diepenbeek!
De laatste restanten van de kerkhofmuur verdwenen na de vergroting van het kerkgebouw in 1958-1959.

Begin 1900 werd de begraafplaats rond de kerk te klein. De gemeentelijke lagere school naast de kerk – zie bovenstaande foto – werd afgebroken en de daar vrijgekomen grond werd aan het kerkhof toegevoegd. Op het grondplan van de kerk met het al ommuurde kerkhof anno 1877 (foto 2) zie je bovenaan links de hoek van het gebouw van de gemeentelijke lagere school, die aan het kerkhof paalde.

Door de gestage aangroei van de bevolking werd het kerkhof rond de kerk te klein en werd “een verplaatsing” van het kerkhof begin jaren dertig van vorige eeuw noodzakelijk.
Burgemeester Florent Reusens en zijn raadsleden gingen op zoek naar een nieuwe, geschikte plaats buiten het dorpscentrum.
In 1933 werd een geschikte plaats gevonden: een perceel van het Antwerpse O.C.M.W., ruim 5 ha groot, gelegen aan de Frans Theyslei en de Langbaan. Voor een betere toegankelijkheid van dit nieuwe kerkhof werden enkele kleine percelen gelegen tussen het O.C.M.W.-perceel en de de Robianostraat onteigend.
Het was ook de bedoeling om een laan aan te leggen, die de Sint-Jacobuskerk en het nieuwe kerkhof doorheen het Breedveld zou verbinden. Spijtig zouden de talrijke verbouwingen aan het klooster dit plan verhinderen. Jammer, want nu begeleiden we telkens onze dierbaren naar hun laatste rustplaats via een altijd verkeersdrukke de Robianostraat!
Op 1 november 1934 werd het oude kerkhof rond de kerk gesloten en een dag later werd de nieuwe begraafplaats in gebruik genomen. Op 11 november 1947 werd op het kerkhof het erepark en het bijhorende monument van de hand van kunstenaar Rik Sauter, ter ere van de gesneuvelden van W.O. I en W.O. II, ingehuldigd door burgemeester Edmond Snacken. Op onderstaande foto links van de burgervader staat met een regenscherm schepen van openbare werken, Jaak Van Nuffelen. De eerste zerkjes van de oud-strijders werden op 11 november 1949 onthuld.

Het oude kerkhof, het kerkhof rond de Sint-Jacobuskerk, werd pas in 1951 volledig ontruimd en de laatste zerken met “eeuwigdurende eigendom” werden naar de nieuwe begraafplaats aan de de Robianostraat overgebracht.
De begraafplaats wordt later nog uitgebreid met een strooiweide en een columbarium. In 2012 werd gestart met aanleg van een urnenbos. In 2013 werd de eerste, biologisch afbreekbare urne er begraven. Borsbeek mag terecht fier zijn op zijn sober en goed onderhouden kerkhof: onze laatste aanlegsteiger vóór onze reis naar de overoever.

Johan Mortelmans[