De periode in het politieke leven van België na de onafhankelijkheid (1830) wordt in de geschiedenisboeken omschreven als die van “het unionisme”. Het was een periode waarin de twee grote ideologische families, de katholieken en de liberalen, min of meer broederlijk en zonder partijstructuren, de macht in de regeringen deelden.
Daar kwam een eind aan in 1847 met de oprichting van de liberale partij. Die behaalde dat jaar een klinkende verkiezingsoverwinning, waardoor de noodzaak groeide zich verder te groeperen in kiesverenigingen. Ook de andere ideologische familie begon zich te organiseren in wat later de katholieke partij werd. Met natuurlijk als gevolg dat ook de belangen van die nieuwe partijen moesten beveiligd en geconsolideerd worden. En zo begon als vanzelf ook het machtsspel van partijpolitieke druk en beïnvloeding. Al was het niet altijd even duidelijk wie tot welke partij behoorde: heel wat liberalen waren, ondanks de kerkelijke veroordeling in 1832, nog trouw kerkganger (desnoods in het naburige dorp!), en heel wat katholieken stonden met hun hart bij het liberalisme en kleefden het liberaalkatholicisme aan (de stroming van priester de Lamennais, die in 1832 eveneens werd veroordeeld door Rome!).
Opvallend is wel dat niet alleen voor de hoogste of meest lucratieve ambten het spel van beïnvloeding gespeeld werd, of voor de posten in steden en grotere centra; ook voor de benoeming van een burgemeester in een klein dorp werd toen al heel wat druk uitgeoefend. Zoals in het Borsbeek van 1850, een dorpje met een goede 500 inwoners.
Toen op 7 april 1850 burgemeester van Tichelen onverwacht overleed, drong zich een snelle opvolging op. Twee raadsleden stelden zich kandidaat: Jan Baptist Beirens (1819-1872) en Jan Baptist Corluy (1807-1878). Corluy was een “oudgediende” (hij zetelde in de raad sedert 1846), terwijl Beirens een nieuwbakken raadslid was, dat zetelde in de plaats van Petrus Pauwels die op 10 maart 1850 zijn ontslag had gegeven. En toen begon ook in Borsbeek getouwtrek over wie de burgemeesterssjerp rond de buik zou knopen.
Zoals nog steeds het geval is, moest ook toen de minister van binnenlandse zaken over zulke benoeming gaan, maar hij kreeg de kandidaturen voorge-schoteld via de provinciegouverneur. En die werd op zijn beurt geadviseerd door de arrondissementscommissaris, toen een heel belangrijk man, want hij was zo’n beetje de verbindingspersoon tussen de besturen van kleinere gemeenten en het provinciaal gouvernement. En die arrondissementscommissaris had zo zijn ideeën over de kandidaten. In zijn evaluatierapport van 25 juli 1850, bestemd voor de gouverneur, schetste hij van zijn voorkeurskandidaat J.B. Beirens een heel sympathiek portret als “brasseur et cultivateur: jeune, intelligent et actif. Possède
les deux langues, réunit les capacités requises pour complir la fonction de Bourgmestre” (brouwer en landbouwer; jong, intelligent en actief. Spreekt de beide landstalen, en heeft de noodzakelijke capaciteiten om de functie van burgemeester uit te oefenen). De tweede kandidaat, Corluy daarentegen genoot veel minder van zijn sympathie, want hij werd in datzelfde rapport beschreven als “cultivateur, échevin depuis 1846. Moins instruit que le premier, moins de fermeté de caractère, ne comprend pas le français” (landbouwer, schepen sinds 1846. Minder geschoold dan de eerste, minder sterk van karakter, en verstaat geen Frans). In een begeleidende persoonlijke en vertrouwelijke brief drong hij er bij de gouverneur op aan de kandidatuur van Beirens te steunen, omdat “dans mon opinion il est le seul membre du conseil qui possède les capacités requises pour remplir la fonction dont il s’agit […]” (volgens mij is hij het enige raadslid dat de over vereiste bekwaamheid beschikt om betreffende functie uit te oefenen). Corluy daarentegen zag hij als “un homme illettré, entièrement dans la dépendance du sécrétaire communal” (een ongeletterd man, helemaal afhankelijk van de gemeentesecretaris).
De Borsbeekse gemeenteraad van zijn kant opteerde resoluut voor Corluy, want in een brief van 28 juli 1850 aan de gouverneur werd hij afgeschilderd als de beste kandidaat omwille van “de doorgronde kennis die wij hebben van het rond inborst van den heer Corluy en zijn reeds verworven administratieve ondervinding en de bevalling welke zijne benoeming tot burgemeester onder het zeer grootste gedeelte der ingezetenen zoude te weeg brengen”.(Sorry, maar zo schreef een gemeentesecretaris vroeger!)
Was dit oordeel van de gemeenteraad voldoende om een beslissing te forceren, of werd ook van een andere zijde druk uitgeoefend ten gunste van Corluy? Dat weten we niet. Maar er is wel de tussenkomst op 18 september 1850 van de (liberale) minister van Binnenlandse zaken Charles Rogier bij de gouverneur: “on m’assure que le sieur Corluy que vous m’avez proposé le 29 juillet comme second candidat pour la place de Bourgmestre de Borsbeeck convient mieux que le premier candidat, le sieur Beirens, pour cette fonction, et que ce dernier serait disposé à accepter la fonction d’échevin dans le cas où le sieur Corluy serait nommé Bourgmestre […]” (men verzekert me dat de heer Corluy, die u me op 29 juli voorgesteld hebt als tweede kandidaat voor het ambt van burgemeester van Borsbeek geschikter is voor die functie dan de eerste kandidaat de heer Beirens, en die laatste zou bereid zijn de functie van schepen op te nemen in het geval de heer Corluy tot burgemeester zou worden benoemd).
Maar zelfs een ministeriële tussenkomst was blijkbaar nog niet voldoende om knopen door te hakken. De gouverneur, Théodore Teichmann, (voormalig liberaal minister en als liberaal katholiek gouverneur van Antwerpen geworden) deed, na consultatie van zijn arrondissementscommissaris, op 21 september bij de minister nog een ultieme poging om Beirens toch benoemd te krijgen: want die bleef voor hem “le seul candidat qui possède les conditions requises. J’ajouterai qu’il est fortement recommandé par l’avocat Bergmann, échevin de Lierre et conseiller provincial”.(de enige kandidaat die aan de vereiste voorwaarden voldoet. Ik voeg hieraan toe dat zijn kandidatuur sterk gesteund wordt door advocaat Bergmann, schepen van Lier en provinciaal raadslid).
Dit laatste was een wel duidelijke poging om nog wat meer druk op de liberale minister en vrijmetselaar Charles Rogier uit te oefenen. De indruk moest daarmee gewekt worden dat ook J.B. Beirens zich in liberale kringen bewoog, minstens discreet sympathie had voor de liberalen. Discreet in elk geval, want in een dorp als Borsbeek kon men daar toen niet openlijk voor uitkomen. En de vermelde advocaat George Bergmann, de vader van de schrijver Anton Bergmann (Tony), was ook liberaal, en werd later burgemeester van Lier. De kring rond de Lierse
Bergmanns stond bovendien bekend als “een ideologisch bastion, een liberaal vrijdenkend front”. Niet bepaald aanbevelenswaardig in een dorp! Trouwens George Bergmann zelf was ook publiek gekend als vrijmetselaar; en het was beter niet geweten dat men zulke mensen in zijn vriendenkring had: de “framassons” waren toch slecht en gevaarlijk volk, want in de ban van de kerk!
Wat uiteindelijk de balans in het voordeel van Corluy deed overslaan heb ik niet kunnen achterhalen. Want de minister bevestigde tenslotte diens kandidatuur. Zij het als dienstdoende burgemeester. Zijn eigenlijke benoeming kreeg hij in 1852, het jaar waarin Beirens schepen werd, functie die deze uitoefende tot 1860.
Het moet gezegd dat J.B. Corluy zijn functie zeer behoorlijk uitoefende, want de evaluatierapporten die de arrondissementscommissaris over de volgende ambtsperiodes schreef waren altijd zeer lovend. Hij bleef burgemeester tot aan zijn dood in 1878.
PJ
Bron: Archief van de provincie Antwerpen, fonds Burgemeesters PAA603, dossier 749.
De verwijzing naar “de kring rond de Bergmanns” is uit: Stynen, L.: Rosalie en Virginie. Leven en werk van de gezusters Loveling. Tielt, 1997, p.112.
